Psikolojik Sorunları Olan İnsanlar Nasıl Davranır? Anlamak ve Destek Olmak İçin Bir Kılavuz
Psikolojik sorunlar, insanların düşünce, duygu ve davranışlarında çeşitli değişikliklere yol açabilir. Ancak önemli bir uyarıyla başlamak gerekir: DSM Psikoloji Kayseri olarak vurguluyoruz ki, aşağıda listelenen davranışlar, yalnızca birkaçının varlığıyla birisine "psikolojik sorunu var" demek için asla yeterli değildir. Bunlar, profesyonel değerlendirme gerektiren olası işaretlerdir ve büyük ölçüde kişiden kişiye değişir.
Psikolojik Zorluk Yaşayan Bireylerde Gözlemlenebilen 10 Davranışsal İşaret
Bu belirtiler, kişinin normal işleyişinden belirgin bir sapma gösterdiğinde ve süreklilik kazandığında anlamlıdır. Kayseri psikolog uzmanlarımız, klinik pratikte sık karşılaşılan bazı davranış kalıplarını şöyle özetliyor:
1. İşlevsellikte Gözle Görülür Düşüş
Kişinin daha önce sorunsuz yaptığı temel işlevlerde bozulma görülür. Örneğin, işe/okula devamsızlıkların artması, performans düşüşü, ev temizliği ve kişisel bakımda (yıkanma, giyinme) belirgin bir gerileme, fatura ödemelerini unutma gibi davranışlar. Kayseri'de aileleri en çok endişelendiren işaretler genellikle bu kategoridedir.
2. Sosyal İçe Çekilme ve İzolasyon
Arkadaşlarından, ailesinden ve sosyal aktivitelerden eskisine kıyasla belirgin şekilde uzaklaşma. Telefonlara, mesajlara dönmeme, davetleri sürekli reddetme, odasında/sınırlı alanında uzun süreler geçirme. Bu, depresyon, sosyal anksiyete veya psikotik bozuklukların erken bir işareti olabilir.
3. Duygudurumda Aşırı veya Uygunsuz Dalgalanmalar
• Depresif Eğilim: Neredeyse her gün, gün boyu süren çökkünlük, umutsuzluk, ağlama nöbetleri, asabilik.
• Mani Belirtileri: Aşırı neşe, enerji, az uykuyla yetinme, riskli davranışlar (düşünmeden büyük harcamalar yapma, pervasız araba kullanma), hızlı ve baskılı konuşma.
• Duygusal Küntlük: Hiçbir şeye tepki vermeme, duygusal ifadenin donuklaşması (şizofreni gibi durumlarda görülebilir).
• Uygunsuz Duygusal Tepkiler: Üzücü bir habere gülme, normal bir duruma aşırı öfke gösterme.
4. Gerçeklik Algısında Bozulmalar
Sanrılar (Hezeyanlar): Gerçeklikle uyumlu olmayan, değiştirilemeyen sabit yanlış inançlar. Takip edildiğine, özel güçleri olduğuna, birinin ona aşık olduğuna dair ısrarcı inançlar.
Halüsinasyonlar: Olmayan sesler duyma (en yaygın), görüntüler görme, kokular alma. Kişi, bu deneyimleri gerçekmiş gibi yaşar ve buna uygun tepkiler (havayla konuşma, aniden bir yere bakakalma) verebilir.
5. Düşünce ve Konuşma İçeriğinde/Şeklinde Değişiklikler
• Konuşmanın aniden dağılması, konudan konuya atlama, anlamsız ve karmaşık hale gelmesi.
• Aşırı yavaş, az içerikli veya hiç konuşmama.
• Sürekli aynı konular etrafında (hastalık, ölüm, suç, günah) takıntılı düşüncelerle meşgul olma ve bunlardan bahsetme.
• Şüphecilik ve güvensizliğin aşırı artması.
6. Alışılmadık veya Tuhaf Davranışlar
• Toplum içinde uygunsuz davranışlar (ani bağırma, soyunma).
• Amaçsız, tekrarlayıcı hareketler.
• Katatoni (hareketsiz, donuk kalma ve talimatlara tepkisizlik) veya aşırı hareketlilik.
• Kişisel görünüme ve hijyene özenin dramatik şekilde kaybolması.
7. Kaygı ve Korku Temelli Davranışlar
• Belli durumlardan (kapalı alan, kalabalık, sosyal ortam) aşırı korku ve kaçınma.
• Tekrarlayıcı davranışlar (el yıkama, kontrol etme, sayma) ve ritüeller.
• Panik atak belirtileri (çarpıntı, nefes darlığı, ölüm korkusu) ve bu atakların tekrarlayacağı korkusuyla hayatı kısıtlama.
• Kayseri'de sosyal fobi yaşayan birçok danışanımız, topluluk önünde konuşmaktan veya yeni insanlarla tanışmaktan şiddetle kaçınır.
8. İştah, Uyku ve Enerji Düzeylerinde Belirgin Değişimler
• İştahın çok azalması veya kontrolsüz artması.
• Uykuya dalmada çok zorlanma, sık uyanma, çok erken uyanma veya aşırı uyuma.
• Sürekli, dinlenmeyle geçmeyen bir yorgunluk ve enerji kaybı.
• Huzursuzluk ve yerinde duramama.
9. Dürtü Kontrolünde Zorluklar
• Öfke kontrol problemleri, ani patlamalar.
• Kendine zarar verme davranışları (kesme, yakma).
• Kumar, alkol/madde kullanımı, aşırı yeme gibi bağımlılık davranışlarında artış.
• Düşünmeden ani, riskli kararlar alma.
10. İntihar Düşünceleri veya Davranışları
• Ölüm ve intihar hakkında konuşma, "keşke ölsem", "yaşamanın anlamı yok" gibi ifadeler.
• İntihar için araştırma yapma, planlama, vasiyet yazma, eşyaları dağıtma.
• İntihar girişimi. Bu, en acil ve ciddi işarettir. Böyle bir durumda derhal 112 Acil veya 182 Sosyal Destek Hattı aranmalı veya en yakın acil servise gidilmelidir. Kayseri'de bu konuda acil müdahale yapılabilecek hastaneler bulunmaktadır.
Bu Davranışları Gözlemlediğimizde Nasıl Yaklaşmalıyız? DSM Psikoloji Kayseri'den Öneriler
1. Yargılamayın ve Etiketlemeyin: "Deli oldun", "Numara yapıyorsun" gibi ifadeler durumu kötüleştirir.
2. Şefkat ve Anlayışla Dinleyin: "Seni anlıyorum, bu senin için çok zor olmalı" gibi empatik bir yaklaşım, iletişim kapısını açar.
3. Doğrudan ve Açık Konuşun (Kaygıyla): "Son zamanlarda seni eskisi gibi göremiyorum, canını sıkan bir şey var mı? Benimle konuşmak ister misin?"
4. Profesyonel Yardımı Normalleştirin: "Bazen hepimiz yardıma ihtiyaç duyabiliriz. Senin için bu kadar zorlayıcı olan bu duygularla baş etmek için bir psikolog desteği almayı hiç düşündün mü?"
5. Pratik Destek Sunun: "Eğer istersen, senin için bir randevu ayarlayabilirim veya seninle birlikte gidebilirim." DSM Psikoloji Kayseri olarak, ailelerin bu süreçte nasıl destek olabileceği konusunda da danışmanlık veriyoruz.
6. Kendi Sınırlarınızı Koruyun: Yardım etmek ile, karşınızdakinin sorunlarını üstlenmek arasında bir denge kurun. Tükenmemek önemlidir.
Psikolojik Sorunu Olan İnsanlara Dair Yanlış Bilinenler
• Yanlış: Psikolojik sorunları olan herkes tehlikelidir.
Doğru: Aksine, bu kişiler genellikle şiddete maruz kalan taraftır. Şiddet riski, çok spesifik durumlarda ve tedavi edilmemiş ağır hastalıklarda görülür.
• Yanlış: Zayıf insanların başına gelir.
Doğru: Diyabet veya kalp hastalığı gibi, biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Güçlü-kuvvetli herkesin başına gelebilir.
• Yanlış: Kendi kendine geçer, biraz irade gösterseler düzelirler.
Doğru: Çoğu psikolojik rahatsızlık, tıbbi müdahale (terapi, ilaç) gerektirir. İrade sorunu değil, sağlık sorunudur.
Sonuç: Davranışlar Bir Çağrıdır, Bir Tanı Değil
Bu davranışlar, kişinin içsel acısının, korkusunun veya karmaşasının dışa vurumu olan bir "yardım çağrısı" olarak görülmelidir. DSM Psikoloji Kayseri olarak amacımız, bu çağrıyı duymak ve kişiyi doğru profesyonel desteğe yönlendirmek için toplumu bilinçlendirmektir. Unutmayın, psikolojik sorunlar tedavi edilebilir ve birçok insan doğru destekle tamamen iyileşebilir veya durumlarını mükemmel şekilde yönetebilir.